Vertelperspectief: wat je invalshoek doet met jouw verhaal
Vertelperspectief is één van de belangrijkste onderdelen van je manuscript omdat het grote invloed heeft op de manier waarop je jouw verhaal vertelt. Daarom is het essentieel te weten welke perspectieven er zijn en wat de voor- en nadelen er zijn. In deze post heb - het allemaal voor je op een rijtje gezet.
Die stem in je hoofd die je 'hoort' als je een boek leest, komt voort uit het vertelperspectief. Of dat een ik-persoon is of een hij of zij heeft veel invloed hoe jij het verhaal als lezer ervaart. En zo zijn er nog een aantal perspectieven.
Laten we maar eens gaan kijken welke er allemaal zijn en wanneer je die gebruikt en ook wanneer juist niet.
Wat is een vertelperspectief?
Voordat ik inga op alle wetenswaardigheden rond het fenomeen vertelperspectief is het natuurlijk handig eerst te definiëren wat een vertelperspectief is.
Het vertelperspectief (ook vertelinstantie of verteller) is in de narratologie het antwoord op de vraag 'Wie vertelt?'. Het heeft te maken met het gezichtspunt van waaruit het verhaal verteld wordt en (dus) de positie van waaruit de lezer een verhaal waarneemt.
Dan is het natuurlijk ook handig om te weten wat narratologie is.
Narratologie is de wetenschappelijke benadering van verhalen en vertelstructuren. Het is de studie van de kenmerken van verhalende teksten, zoals de verteltechniek, compositieschema's en de relatie tussen verteller en verhaal.
Het kiezen van het juiste vertelperspectief kan een grote impact hebben op de manier waarop het verhaal wordt ervaren door de lezer.
Als schrijver is het belangrijk te experimenteren met verschillende perspectieven en het perspectief te kiezen dat het beste past bij het verhaal dat je wil vertellen.
En als lezer is het interessant om te zien hoe verschillende perspectieven de beleving van een verhaal kunnen beïnvloeden en verrijken.
Ik-perspectief
Het ik-verteller-perspectief is een populaire manier om verhalen te vertellen in de Nederlandse literatuur. Hier lees je het verhaal vanuit het standpunt van de hoofdpersoon.
Dat zorgt voor een intieme en persoonlijke leeservaring. Als je kiest voor een ik-perspectief, krijg je direct toegang tot de gedachten en emoties van het personage. Je vertelt het verhaal immers vanuit de ik-vorm.
Bij het gebruik van dit perspectief moet je rekening houden met een aantal kenmerken. Allereerst beleef je het verhaal alleen vanuit het oogpunt van de ik-figuur.
Dit betekent dat je als lezer geen informatie krijgt over de andere personages tenzij de ik-figuur ze persoonlijk waarneemt of ervaart. Deze beperkte blik kan zowel een voor- als een nadeel zijn, afhankelijk van de inhoud van je verhaal en de effecten die je wilt creëren.
Een ander kenmerk van dit perspectief is dat de ik-figuur zich mogelijk rechtstreeks tot de lezer richt. Hierdoor kan er een intieme band ontstaan tussen de lezer en de verteller. Dat kan het verhaal boeiender en meeslepender maken.
Enkele voor- en nadelen van het ik-verteller perspectief zijn:
Voordelen:
- De lezer krijgt directe toegang tot de gedachten en emoties van het personage;
- Er ontstaat een intieme band tussen de lezer en de verteller.
Nadelen:
- De lezer krijgt alleen informatie vanuit het oogpunt van de ik-figuur, wat kan leiden tot een beperkt beeld van de situatie;
- De geloofwaardigheid van de ik-figuur kan in twijfel getrokken worden, vooral als het personage onbetrouwbaar is.
Als je kiest voor een ik-verteller in je verhaal, is het dus belangrijk rekening te houden met deze kenmerken. Probeer ook een evenwicht te vinden tussen het creëren van een boeiende leeservaring en het bieden van voldoende informatie.
Alwetende verteller
Het mooie aan het alwetende perspectief is dat het je in staat stelt om alle aspecten van een verhaal te belichten - van personages tot hun gedachten en gevoelens.
De alwetende verteller heeft toegang tot alle informatie over het verleden, heden en de toekomst. Ik kan als alwetende verteller bijvoorbeeld mijn lezers vertellen wat elk personage voelt, denkt, hoort en ziet.
Ik kan zo verschillende invalshoeken verkennen en een meer compleet beeld geven van de gebeurtenissen in mijn verhaal.
Een ander belangrijk kenmerk is dat de alwetende verteller boven het verhaal staat. Je neemt als verteller geen actieve rol in het verhaal, maar kijkt neer op wat er gebeurt.
Dit geeft je de vrijheid te schakelen tussen personages en diverse situaties. Hierdoor kun je ingaan op de acties, motieven en gedachten van de personages.
Maar let op, er is ook een uitdaging bij het gebruiken van dit perspectief. Als je als verteller niet zorgvuldig bent, kan het verhaal ongeloofwaardig of gefragmenteerd overkomen. Daarom moet je ervoor zorgen dat je de lezer voldoende houvast geef door de vertelstructuur helder en coherent te houden.
In mijn ervaring kan het gebruik van dit perspectief zowel voor- als nadelen hebben. Het stelt je in staat om een complex en rijk verhaal te creëren. Tegelijkertijd vereist het veel zorg en aandacht voor detail om de lezer bij de les te houden.
Personale verteller
De personale verteller is een boeiend vertelperspectief dat vaak wordt gebruikt in romans en korte verhalen. In dit vertelperspectief volgt de verteller de gebeurtenissen vanuit het oogpunt van één personage.
Dit betekent dat je als verteller alleen maar datgene beschrijf wat het personage ziet, hoort en denkt.
Een belangrijk kenmerk van de personale verteller is dat je niet alwetend bent. Je weet alleen wat je personage weet. Dat creëert een gevoel van nabijheid met het personage voor de lezer. Dit komt omdat de lezer het verhaal beleeft door de ogen van het personage.
Hier zijn enkele voorbeelden van veelvoorkomende elementen die je kunt verwachten bij het gebruik van een personale verteller:
- Derde persoon: je vertelt het verhaal in de hij- of zij-vorm;
- Beperkte kennis:
je beschrijft alleen de gedachten, gevoelens en ervaringen van het gekozen personage;
- Onzichtbare verteller: de verteller lijkt onzichtbaar, en het verhaal vertelt als het ware zichzelf.
Een personale verteller kan veel voordelen bieden voor je verhaal, zoals een groter gevoel van betrokkenheid bij het personage en een grotere focus op hun ervaringen.
Maar hij kan ook beperkingen met zich meebrengen, zoals het niet kunnen onthullen van informatie die buiten de kennis van je personage valt. Overweeg daarom zorgvuldig of dit vertelperspectief geschikt is voor jouw verhaal en personages.
Auctoriaal perspectief
Het auctoriaal vertelperspectief wordt gekenmerkt door een alwetende verteller die niet direct deelneemt aan het verhaal. Zo'n verteller beschikt over alle informatie over de personages, gebeurtenissen en gedachten in het verhaal.
In de auctoriale vertelsituatie staat de verteller als het ware boven het verhaal. Dit betekent dat hij of zij er niet direct deel van uitmaakt, maar wel een compleet overzicht heeft over wat er gebeurt.
Deze verteller is in staat om de gedachten en gevoelens van alle personages te kennen en kent alle gebeurtenissen uit het verleden, en die in het heden en de toekomst plaatsvinden.
Een auctoriaal perspectief heeft verschillende voordelen. Zoals de mogelijkheid om de lezer meer informatie te geven over de personages en hun beweegredenen. De alwetende verteller kan immers meer achtergrondinformatie geven dan een personage zelf zou kunnen of willen delen.
Verder kan de verteller soms direct tot de lezer spreken. Dit zorgt voor een meer intieme band tussen de verteller en de lezer, terwijl de verteller tegelijkertijd afstand blijft houden van de gebeurtenissen in het verhaal.
Een nadeel van het auctoriaal perspectief is dat het soms als ouderwets kan worden ervaren door lezers die gewend zijn aan meer persoonlijke vertelperspectieven, zoals het ik-perspectief.
Daarom is het belangrijk om te zorgen voor een goede balans tussen het verschaffen van informatie en het behouden van spanning en interesse bij de lezer.
Meervoudig perspectief
Bij een meervoudig perspectief vertel je het verhaal vanuit verschillende personages. Een interessant perspectief omdat het de lezer in staat stelt om de gedachten en ervaringen van meerdere personen te volgen en zo een rijker en genuanceerder beeld van het verhaal te krijgen.
Een voorbeeld van een boek dat gebruikmaakt van meervoudig perspectief is De geruchten van Hugo Claus. In dit verhaal wisselt het perspectief per hoofdstuk tussen verschillende personages, waardoor je als lezer verschillende invalshoeken krijgt en een dieper begrip van het verhaal ontwikkelt.
Kenmerken typerend voor meervoudig perspectief:
- Meerdere personages: het verhaal wordt verteld door meer dan één personage. Dit zorgt voor afwisseling en kan verrassende plotwendingen opleveren;
- Verschillende gezichtspunten: elk personage heeft zijn of haar eigen visie op de gebeurtenissen in het verhaal. Dit zorgt voor een complexer en realistischer geheel;
- Verschillende stijlen: omdat elk personage zijn of haar eigen stem en stijl heeft, kan de schrijfstijl per personage variëren.
Een voordeel van meervoudig perspectief is dat het kan leiden tot een dieper begrip van het verhaal en de personages.
Door de gedachten en inzichten van meerdere personages te verkennen, krijg je als lezer een breder beeld van de gebeurtenissen en kun je beter begrijpen waarom personages handelen zoals ze doen. Bovendien kan het wisselende perspectief de spanning verhogen en voor verrassende wendingen zorgen.
Het belangrijkste nadeel van deze verteltechniek is dat het complexer is voor zowel de schrijver als de lezer. Het kan lastig zijn om de verschillende perspectieven op een natuurlijke en overtuigende manier te combineren. Als lezer kan het soms verwarrend zijn om tussen verschillende personages en gezichtspunten te schakelen.
Jij- en wij-perspectief
Het jij- en wij-perspectief zijn twee zeldzaam gebruikte vertelperspectieven, maar ze kunnen een uniek en fris geluid geven aan een verhaal.
Jij-perspectief (tweede persoon)
Bij het jij-perspectief (jij-vorm) wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de tweede persoon, waarbij 'jij' of 'u' wordt gebruikt als het onderwerp van de zinnen. Dit vertelperspectief stelt de lezer in staat zich direct te identificeren met het personage, alsof hij of zij het verhaal zelf beleeft.
Voorbeeld:
- Jij loopt door een donker bos, de bladeren kraken onder je voeten. Je voelt een koude rilling langs je rug lopen terwijl je verder het pad afloopt.
Wij-perspectief (eerste persoon meervoud)
Het wij-perspectief (wij-vorm) wordt gekenmerkt door het gebruik van 'wij' of 'ons' als het onderwerp van de zinnen. Deze vertelvorm is uniek omdat het de lezer een gevoel van verbondenheid met een groep personages kan geven, alsof ze deel uitmaken van een gemeenschap of een collectief.
Voorbeeld:
- Wij waren de eersten die voet op het onbekende eiland zetten. De golven kabbelden zachtjes om ons heen terwijl we ons pad zochten door het dichte groen.
Het gebruik van jij- en wij-perspectief kan een uitdaging zijn, maar biedt interessante mogelijkheden. Door de lezer erbij te betrekken, kun je als schrijver een meer meeslepende en unieke leeservaring creëren.
Als je overweegt om één van deze vertelperspectieven in je verhaal te gebruiken, raad ik je aan te experimenteren en te zien welke het beste bij jouw stijl en verhaal past.
Een vertelperspectief kiezen
Welk vertelperspectief past bij jouw verhaal? Hierin dee juiste keuze maken is essentieel voor het schrijven van je verhaal. Hoe je dat doet, lees je hieronder.
Allereerst is het belangrijk te beseffen door wiens ogen je het verhaal wilt vertellen. Het perspectief kan variëren van de ogen van een kind tot die van een oma, of zelfs van de minnaar of de echtgenoot. Als je eenmaal hebt besloten welk personage je wil volgen, kun je beginnen met het bepalen van het type vertelperspectief.
Er zijn drie veelvoorkomende vertelperspectieven:
- Eerste persoon: je vertelt het verhaal vanuit het perspectief van de ik-figuur. Dit stelt je in staat om de gedachten, gevoelens en ervaringen van het personage op een persoonlijke manier over te brengen. Een voordeel van dit perspectief is dat lezers zich makkelijker kunnen identificeren met het personage.
- Derde persoon beperkt:
met dit perspectief kun je het verhaal vanuit het oogpunt van een enkel personage te vertellen, maar dan in de hij- of zij-vorm, een hij/zij-perspectief dus, of personele verteller. Je hebt hierbij alleen toegang tot de gedachten en gevoelens van dit personage, waardoor je het verhaal objectiever kunt vertellen.
- Alwetende verteller: in dit vertelperspectief ben je als schrijver als het ware een alwetende verteller die alles weet over de personages, hun gedachten, gevoelens en acties. Je kunt zonder beperking switchen tussen verschillende personages en gebeurtenissen. Een nadeel van dit perspectief is dat het soms lastiger kan zijn voor lezers om zich te identificeren met een personage.
Bij het kiezen van jouw vertelperspectief is het handig om na te denken over de onderliggende thema's en doelen van jouw verhaal. Als je jouw lezers bijvoorbeeld een diepgaand inzicht in de gedachten en gevoelens van een personage wil geven, kan het eerste persoonsperspectief een goede keuze zijn.
Wil je een breder beeld schetsen van de gebeurtenissen en verschillende personages, dan kan een alwetende verteller een betere keuze zijn.
Om de juiste keuze te maken voor je verhaal, kun je de volgende aspecten overwegen:
- De sfeer die je wil creëren: meer intimiteit of juist een breder overzicht;
- De complexiteit van het verhaal:
welk perspectief past het beste bij de verschillende lagen van het verhaal;
- De personages: zijn er bepaalde personages die je dieper wil verkennen, of wil je dat de lezer een breder beeld krijgt van alle personages.
Het belangrijkste is om te experimenteren met de verschillende vertelperspectieven en te ontdekken welke het beste bij jouw verhaal en schrijfstijl past. Zo zorg je ervoor dat jouw verhaal op een boeiende en effectieve manier wordt verteld.
Voor- en nadelen van verschillende vertelperspectieven
Alle hierboven besproken perspectieven hebben zo hun voor- en nadelen. Hieronder heb ik ze overzichtelijk op een rijtje gezet zodat je eenvoudig een keuze kunt maken welke voor jou het beste kan werken:
| Vertelperspectief | Voordelen | Nadelen |
|---|---|---|
| Ik-perspectief | Intiem, persoonlijk, gemakkelijke identificatie | Beperkt perspectief, mogelijke onbetrouwbaarheid |
| Alwetende verteller | Inzicht in gedachten van alle personages, gevoel van controle | Afstandelijk, moeilijker te identificeren met personages |
| Personale verteller | Focus op één personage, persoonlijker dan alwetend | Beperking tot één perspectief |
| Auctoriaal perspectief | Inzicht in meerdere perspectieven, verteller met controle | Minder persoonlijke verbinding met personages |
| Meervoudig perspectief | Rijkere verhaalervaring, inzicht in meerdere personages | Mogelijk verwarrend, minder focus op hoofdpersoon |
| Jij- en wij-perspectief | Unieke invalshoek, directe interactie met de lezer | Kan onnatuurlijk overkomen, moeilijk om te schrijven |
De dynamiek van meerdere perspectieven
Je kunt ook verschillende perspectieven in één verhaal gebruiken. Ze kunnen (meer) diepgang geven aan je verhaal. Meerdere perspectieven stellen je lezer in staat om de gedachten en ervaringen van meerdere personages te volgen. Dat resulteert in een genuanceerder en rijker verhaal.
In dit soort verhalen zie je vaak de volgende kenmerken:
- Wisselende gezichtspunten: de gedachten en gevoelens van verschillende personages worden belicht, waardoor je lezer beter kan begrijpen wat elk personage doet en voelt;
- Afwisseling in scènes:
door van perspectief te wisselen, krijgt je lezer meer inzicht in de ontwikkeling van het verhaal en de gebeurtenissen die zich voordoen;
- Verbindingen tussen personages: je lezer 'ziet' hoe de relaties tussen personages zich ontwikkelen als je hun gedachten en gevoelens vanuit verschillende hoeken kunt zien.
Toch raad ik je aan voorzichtig te zijn met het aantal perspectieven dat je in een verhaal introduceert. Te veel perspectieven kunnen ervoor zorgen dat je lezer het overzicht verliest en moeite heeft zich echt betrokken te voelen bij de personages.
Maar een beperkt aantal perspectieven kan goed werken. Zo krijgt je lezer de kans om diepgaand met de personages in het verhaal te verbinden en zich in hun situaties in te leven.
Een balans vinden in het gebruik van verschillende perspectieven is belangrijk voor een succesvol en boeiend verhaal. Je lezer kan verschillende perspectieven waarschijnlijk waarderen zolang het verhaal duidelijk en meeslepend blijft.
Veelgestelde vragen
Wat zijn de vier meest voorkomende vertelperspectieven?
De vier meest voorkomende vertelperspectieven zijn het ik-perspectief, hij/zij-perspectief, alwetende verteller en de auctoriale verteller. Het ik-perspectief wordt verteld vanuit het hoofdpersonage, terwijl het hij/zij-perspectief wordt verteld vanuit de derde persoon.
De alwetende verteller kent alle gedachten en gevoelens van de personages, en de auctoriale verteller geeft commentaar op het verhaal.
Hoe herken je een alwetende verteller?
Een alwetende verteller kun je herkennen aan het feit dat hij of zij alle gedachten en emoties van de personages kent. Deze verteller kan ook informatie geven over gebeurtenissen die buiten het directe bereik van de personages liggen.
Dit vertelperspectief biedt een overzicht van het hele verhaal, waardoor de lezer inzicht krijgt in de gedachten en gevoelens van alle personages.
Wat is een voorbeeld van een personale verteller?
Een personale verteller is een verteller die het verhaal vertelt vanuit de derde persoon, maar beperkt zich tot de ervaringen en gedachten van één personage. Een voorbeeld van een personale verteller is de verteller in een verhaal waarin de lezer alleen de gedachten en gevoelens van het hoofdpersonage kent. Dat terwijl de meningen en drijfveren van andere personages alleen indirect worden onthuld via dialogen en handelingen.
Kun je een auctoriale verteller uitleggen?
Een auctoriale verteller is een verteller die het verhaal vertelt vanuit de derde persoon en commentaar geeft op de gebeurtenissen en personages. Deze verteller kan inzicht geven in de gedachten en emoties van de personages, maar heeft ook de vrijheid om commenteer te leveren op het verhaal.
Dit soort verteller heeft vaak een kenmerkende stijl of toon en wordt soms gebruikt om humor of ironie in het verhaal te brengen.
Wat is het verschil tussen een vertellende ik-verteller en een ik-vertelperspectief?
Een vertellende ik-verteller is een verteller die het verhaal vertelt vanuit de eerste persoon en zichzelf als personage in het verhaal plaatst. Het ik-vertelperspectief daarentegen wordt verteld vanuit de eerste persoon, maar richt zich op de ervaringen en gedachten van het hoofdpersonage zonder dat de verteller zelf deelneemt aan het verhaal.
Het belangrijkste verschil tussen deze twee perspectieven is de aanwezigheid van de verteller als personage in het verhaal.
