logo

Over taalinflatie, of overmatig gebruik van hyperbolen – let op!

In een tijd waarin we meer lezen en schrijven dan ooit, is gewoon taalgebruik blijkbaar niet goed genoeg meer. Sla een gemiddelde site, krant of tijdschrift er maar op na. Overdrijven zul je, opdat mensen je boodschap horen. Want als iedereen het doet, moet je wel mee. Toch?


Het is een stijltrucje, het gebruik van hyperbolen, oftewel overdrijvingen. Je kunt ze gebruiken voor een ironisch effect in je tekst of verhaal. Dat werkt vaak in teksten met een humoristische ondertoon. Maar in de afgelopen decennia is het gebruik ervan drastisch toegenomen. Daardoor lijkt het een voorwaarde om met een tekst op te vallen. 


Voordat ik hierop verder inga, lijkt het me handig om eerst te definiëren wat een hyperbool precies is.


Een ‘hyperbool’ een stijlfiguur waarbij je overdrijft om iets veel groter of intenser te laten lijken dan het werkelijk is. Het wordt gebruikt om duidelijkheid of nadruk te geven. Denk aan uitspraken als ‘ik heb dit al duizend keer gezegd’ om aan te geven dat iets vaak is herhaald, hoewel het niet letterlijk duizend keer is gezegd.


Dit ‘trucje’ wordt vooral veel gebruikt in de reclamewereld, om meer indruk te kunnen maken dan de concurrent. Om de ontvanger van de boodschap ervan te overtuigen dat het product écht ontzettend, ongelooflijk, heel erg, bijzonder goed is. :)


Voorbeelden van hyperbolen

Hieronder heb ik zeven willekeurige voorbeelden opgesomd uit heel erg ontzettend uiteenlopende teksten met hyperbolen:

  1. Met de huidige middelen blijven grote successen een uitzondering;
  2. Alleen de grootste criminelen gaan nauwkeurig onder de loep;
  3. De toegang tot het evenement is helemaal gratis;
  4. Hij heeft zich voor 200 procent gegeven, en nog is het niet gelukt; 
  5. Hij was de allerbeste voetballer van zijn generatie;
  6. Het bad, de keuze van de jets, de positionering en ook zeker de combinatie van verschillende jets zetten elke keer een unieke beleving neer;
  7. Het festival is de laatste jaren ontzettend gegroeid. 


Als je kijkt naar de hierboven genoemde voorbeelden kun je de cursief weergegeven woorden zonder probleem weglaten of vervangen door een subtieler synoniem zonder aan betekenis in te boeten. 


1. De schrijver rept van grote successen. Successen op zich zijn al niet goed genoeg meer, ze zijn ook nog eens groot. Natuurlijk, je kunt beargumenteren dat successen groot of klein kunnen zijn, maar succes op zich is al krachtig genoeg. Laat groot liever weg, want de toevoeging van dat bijvoeglijk naamwoord neemt een deel van de kracht van succes in deze zin weg.


2. De grootste criminelen worden nauwkeurig onder de loep genomen. Waarom staat er nauwkeurig? Onder de loep nemen betekent dat je iets uitvergroot om het beter - nauwkeuriger - te kunnen bekijken dan met het blote oog. Laat nauwkeurig gewoon weg. Het voegt niets toe en de lezer begrijpt zonder nauwkeurig al wat er wordt bedoeld.


3. Hier wordt iets aangeprezen dat helemaal gratis is. Wat is dat? Helemaal gratis? Gratis is gratis, kosteloos dus, oftewel zonder dat je ervoor hoeft te betalen. Om de lezer duidelijk te maken dat het hem of haar geen geld kost, hoef je er geen bijwoord aan toe te voegen. De toevoeging van het woord is bovendien fout omdat het iets suggereert dat onjuist is. Namelijk: dat gratis zou kunnen betekenen niet per definitie kosteloos. Onzin dus. 


Illustratie van een vrouw die door een megafoon schreeuwt vanuit een laptopscherm

4. In de vierde zin geeft iemand zich voor 200 procent. Dit is één van de meest voorkomende en één van de meest onzinnige overdrijvingen. Iedereen snapt dat je wil demonstreren dat de persoon in kwestie zich geeft vol overgave, zonder restricties. Maar honderd procent betekent volledig. Een mens kans zich hooguit volledig geven (wat dat ook moge zijn) en niet twee keer volledig.


5. In de vijfde zin wordt iemand de allerbeste voetballer van zijn generatie genoemd. Wat is dat, aller? Van iedereen toch? Maar als je dit onbepaald voornaamwoord weglaat, staat er de beste voetballer en dat op zichzelf betekent hetzelfde. Anders is hij niet de beste. De toevoeging kun je dus net zo goed weglaten. Hetzelfde geldt voor allereerste, allerlaatste et cetera.


6. Deze zin is zowel onzinnig als grappig, omdat de schrijver zijn eigen statement onderuithaalt. Uniek betekent zoveel als enig in zijn soort, alleen bestaand. Iets dat uniek is, komt dus maar één keer voor, er bestaat maar één exemplaar van. De Mount Everest (of beter de hoogte van de Mount Everest) is uniek omdat hij de hoogste berg is. Er is er dus maar één van. Maar in de advertentie van de badkamerboer zetten zijn producten elke keer een unieke beleving neer. Omdat het elke keer gebeurt, is de beleving dus verre van uniek. Sterker, omdat het elke keer gebeurt, raakt degene die een bad neemt na verloop van tijd misschien wel verveeld. 


7. Hier is een festival ontzettend gegroeid. Wat is dat? Ontzettend slaat op iets dat uit zijn verband wordt gebracht. Maar dat bedoelt de schrijver hier vast niet. Hij of zij gebruikt het om aan te geven dat het festival flink of fors gegroeid is. Als de toename echt groot is, gebruik dan desnoods een woord als enorm. Dat is evengoed overdreven, maar heeft meer betekeniskracht dan ontzettend.


Effecten van hyperboolgebruik


Veelvuldig gebruik van hyperbolen zorgt voor 'taalinflatie' (als je dat zo kunt noemen). Nu is het natuurlijk niet zo dat je hyperbolen niet effectief kunt gebruiken. Als je alleen maar schreeuwt valt het schreeuwen op den duur niet meer op.


Maar af en toe een hyperbool gebruiken kan heel nuttig zijn. Hyperbolen hebben de kracht om emoties te versterken en boodschappen indringend te maken. Dit stijlfiguur kan de nadruk leggen op een idee of een situatie buitengewoon en opvallend laten lijken. 


In de juiste context kunnen hyperbolen de aandacht van je lezer trekken en een diepgaandere betrokkenheid creëren. De overdreven aard van een hyperbool kan zowel humoristisch als dramatisch zijn, afhankelijk van hoe die wordt gebruikt.


Sta er gewoon eens bij stil wanneer je een hyperbool gebruikt. Is die wel echt nodig? Gebruik je die doelbewust als stijlfiguur en past het in de context? Of zeg je hetzelfde als je de hyperbool weglaat?


Hyperbool versus eufemisme en litotes


Hoewel hyperbolen overdrijving benadrukken, zijn er ook stijlmiddelen die je kunt inzetten met een tegenovergesteld effect. Dat geldt voor eufemismen en litotes.


Eufemismen verzachten harde of onaangename waarheden, terwijl litotes iets schijnbaar verkleint of afzwakt door het gebruik van een ontkenning of een verkleinvorm. 


Terwijl hyperbolen ideaal zijn voor het benadrukken van extremen, kunnen eufemismen en litotes juist subtiliteit toevoegen aan je tekst.


Hyperbolen in tekst

Als je hyperbolen goed wilt gebruiken in je eigen teksten, zijn er een paar dingen waar je op moet letten. Gebruik ze bijvoorbeeld niet te vaak, want te veel overdrijving kan ervoor zorgen dat mensen je niet serieus nemen. 


Zorg er verder voor dat de overdrijving past bij wat je probeert te zeggen en hoe je het wilt zeggen. Vermijd hyperbolen die je boodschap verwarrend maken, want duidelijke communicatie is tenslotte essentieel. Zeker als je de tekst voor de website van je bedrijf gebruikt, bijvoorbeeld.

 

Conclusie

De zeven voorbeelden die ik hierboven heb gegeven zijn vooral bedoeld om je bewust te maken van overdrijvingen in teksten. Wie als schrijver let op het gebruik van hyperbolen zal meer gebalanceerde, 'rustigere' teksten schrijven. 


Ze zijn aangenamer voor de lezer en komen betrouwbaarder over. Wil je toch hyperbolen als stijlmiddel gebruiken, vraag jezelf dan af of ze in de context passen en of ze daadwerkelijk iets toevoegen.

Twee bruine handen reiken naar elkaar ter illustratie van een post over hulpwerkwoorden.
24 jan., 2024
Hulpwerkwoorden: vaak onopvallende woordjes die een zin kunnen maken of breken. Hebben, zijn, worden, kunnen, mogen - ze lijken onmisbaar. Maar wat als je deze vaak overbodige hulpwerkwoorden eens weglaat? Wat blijkt, teksten worden zowaar sterker als je hulpwerkwoorden waar mogelijk schrapt. Het gaat om meer dan alleen een persoonlijke stijlkeuze ; het is een bewuste strategie om je tekst meer impact te geven. Dit proces van schrappen heeft alles te maken met actief schrijven . Door minder hulpwerkwoorden te gebruiken, forceer je jezelf om directer en concreter te zijn . Je zult ontdekken dat je zinnen krachtiger, je argumenten overtuigender en je hele tekst prettiger leesbaar worden. Het kan even puzzelen zijn, maar als je eenmaal wanneer je ze kunt weglaten en hoe je dat doet, schrijf je vlotter. In deze post leg ik je alles uit wat je moet weten. Lees dus vooral verder! Belangrijkste punten van deze post: Schrappen van hulpwerkwoorden maakt je tekst krachtiger; Actief schrijven betrekt lezers beter en verduidelijkt je boodschap; Minder hulpwerkwoorden zorgen voor een vlottere en duidelijkere tekst. Wanneer hulpwerkwoorden schrappen? Als je schrijft, wil je dat je teksten helder en krachtig overkomen. Het schrappen van overbodige hulpwerkwoorden draagt hier in grote mate aan bij. Identificeren van overbodige hulpwerkwoorden Check eerst of hulpwerkwoorden echt nodig zijn. Vaak gebruik je automatisch woorden als 'zullen', 'kunnen' of 'worden'. Dat maakt zinnen onnodig lang en soms vaag. Als je merkt dat een zin ook zonder deze woorden duidelijk is, dan is dat een teken om ze te schrappen. Verbeteren van zinsconstructies Door het schrappen van hulpwerkwoorden, dwing je jezelf tot het verbeteren van je zinsconstructies. Maak je taalgebruik actiever, vermijd overbodige vormen zoals ‘zullen’, ‘zouden’, ‘gaan’ en ‘mogen’ en gebruik meer to-the-point-uitspraken. Vergelijk maar eens 'Het zal worden overwogen' met 'We overwegen het'. Welke van deze twee zinnen spreekt je meer aan? De tweede variant is directer en houdt je lezer meer betrokken. Vermijd passief schrijven Passief schrijven maakt teksten vaak log en onpersoonlijk. Een passieve zin is een zin waarin het onderwerp niet de handeling uitvoert, maar ondergaat. Probeer daarom actieve zinnen te formuleren door te kijken wie of wat handelt . Verander bijvoorbeeld de passieve zin 'De bal wordt door de jongen geschopt' in de actieve zin 'De jongen schopt de bal'. Hiermee zorg je voor meer dynamiek en energie in je tekst. Het belang van actief schrijven Actief schrijven maakt je teksten directer en daardoor prettiger leesbaar. Het gaat hierbij om het gebruik van de bedrijvende vorm, waarbij het onderwerp van de zin de actie uitvoert. In plaats van te zeggen 'de bal wordt door de jongen geschopt', zeg je 'de jongen schopt de bal'. Je ziet het verschil: de zin wordt energieker en komt sneller ter zake. Waarom kiezen voor een actieve schrijfstijl? Teksten zijn levendiger als je de hulpwerkwoorden schrapt; Teksten worden korter en krachtiger; Informatie is makkelijker te verwerken; Het geeft een overtuigender gevoel, alsof je meer betrokken bent bij het onderwerp. Denk aan hoe je overkomt als je passieve zinnen en termen als ‘worden’ en ‘zijn’ te veel gebruikt. In een actieve zin ben je de baas over je eigen woorden . Hierdoor creëer je een sterkere verbinding met je lezers, omdat ze voelen dat je met hen praat, niet alleen tegen hen. Dit betekent niet dat je nooit passieve zinnen moet gebruiken, maar als je de mogelijkheid hebt om actief te schrijven, doe dat dan vooral! Zorg ervoor dat je zinnen vol energie zitten. Zo ben je de leider van je verhaal. Door een actieve stijl te gebruiken, maak je je tekst levendiger en actiever, wat weer een positief effect heeft op hoe je boodschap wordt ontvangen. Wil je meer weten over het oh zo belangrijke actief schrijven , klik dan op de link. Soorten hulpwerkwoorden en hun functies Nu wil ik hier zeker niet de indruk wekken dat hulpwerkwoorden overbodig zijn. Ze bestaan niet voor niets. Hulpwerkwoorden zijn soms onmisbaar om nuances in je zinnen aan te brengen . Je gebruikt ze om tijd, modaliteit en een passieve toon te verwerken. Modaliteit en hulpwerkwoorden Modaliteit gaat over wat jij als spreker denkt over de actie die je beschrijft. Er zijn verschillende hulpwerkwoorden van modaliteit die je helpen uiten wat je mogelijk, noodzakelijk of wenselijk vindt. Voorbeelden hiervan zijn kunnen, mogen, willen, zullen en zouden. Elk van deze werkwoorden geeft een andere nuance aan. Kunnen geeft een mogelijkheid of capaciteit aan; Mogen duidt op toestemming; Willen staat voor een wens of verlangen; Zullen wordt gebruikt om de toekomst of een verwachting aan te duiden; Zouden is om over een voorwaardelijke situatie te praten. Hulpwerkwoorden in combinatie met andere werkwoorden Hulpwerkwoorden komen vaak voor in combinatie met een ander werkwoord. Daarom heten ze tenslotte hulpwerkwoord. Samen vormen ze een samengestelde werkwoordstijd of drukken ze een modaliteit uit. In deze combinaties is het hulpwerkwoord niet zelfstandig; het ondersteunt het hoofdwerkwoord om de betekenis te vormen. Voorbeeld: In de zin 'Ik kan zwemmen', is 'kan' het hulpwerkwoord dat de mogelijkheid toevoegt aan het zelfstandig werkwoord 'zwemmen'. Hulpwerkwoorden in de lijdende vorm Voor een lijdende vorm gebruik je hulpwerkwoorden als 'worden' en 'zijn' om aan te geven dat iets door iemand anders gedaan wordt. Hierbij ligt de focus op de handeling die ontvangen wordt in plaats van op degene die de handeling uitvoert. Voorbeelden: 'De brief wordt geschreven' toont aan dat het schrijven van de brief momenteel gebeurt; In de voltooide lijdende vorm, zoals 'De brief is geschreven' geeft 'is' aan dat de actie is afgerond. Strategieën voor het schrappen van hulpwerkwoorden Als je teksten schrijft, wil je natuurlijk dat jouw boodschap helder en overtuigend is. Overbodige hulpwerkwoorden schrappen is daarvoor een uitstekende manier. Hieronder heb ik een paar tactieken opgesomd die je daarbij kunnen helpen. Slimme keuzes in woordgebruik Goed, het moge inmiddels duidelijk zijn dat je hulpwerkwoorden zoveel mogelijk probeert te vermijden. Dit doe je door jezelf af te vragen of ze echt iets toevoegen aan de zin . Vaak kun je een zin sterker maken door direct het hoofdwerkwoord te gebruiken. Verander bijvoorbeeld 'hij is aan het lopen' in 'hij loopt'. Zo schrijf je meteen een meer actieve zin. Het belang van sterke werkwoorden Gebruik sterke werkwoorden om je tekst levendiger te maken. Zo kun je hulpwerkwoorden vermijden. Want sterke werkwoorden hebben meer zeggingskracht en laten vaak een hulpwerkwoord weg. Ze geven de lezer een helder beeld en zorgen ervoor dat je actief schrijft. Kijk bijvoorbeeld naar de zin 'Ze kunnen winnen' en vergelijk die met de zin 'Ze winnen'; de tweede optie is directer en krachtiger. Al is de betekenis hier niet hetzelfde, dus let altijd op de context. Schrappen in verschillende schrijffasen Zie het schrapen van hulpwerkwoorden als een proces dat meerdere schrijffasen bestrijkt. Begin bij de eerste versie van je tekst door gewoon te schrijven. Laat de tekst dan even liggen en pak 'm er opnieuw bij om te schrappen. De beste keuze kun je vaak maken met een frisse blik, waarmee je vervolgens onnodige hulpwerkwoorden weglaat en (dus) je tekst aanscherpt. Zet je zinnen kracht bij Gebruik concrete en to-the-point formuleringen om je zinnen krachtiger te maken. Dit maakt je boodschap duidelijker en geeft de lezer meer vertrouwen in wat je zegt, vooral als je woorden die twijfel uitdrukken (zoals misschien, mogelijk, wellicht en waarschijnlijk), die vaak overbodig zijn, vermijdt. Tip: probeer bijvoeglijke naamwoorden (adjectieven) en bijwoorden (adverbials) die weinig toevoegen ook zoveel mogelijk weg te laten. Tips voor het redigeren van teksten Als je je eerste versie hebt geschreven, redigeer je tekst dan grondig. Kijk of je passieve zinnen met ‘worden’ en ‘zijn’ naar actieve zinnen kunt ombuigen en verwijder woorden die niets toevoegen. Tip: lees je teksten hardop voor om te horen waar de tekst niet soepel loopt of onduidelijk is. Het effect van hulpwerkwoorden op leesbaarheid en duidelijkheid Hulpwerkwoorden kunnen een tekst onnodig lang en minder duidelijk maken. Het slim inzetten of weglaten ervan verbetert vaak zowel de leesbaarheid als de duidelijkheid. Waarom hulpwerkwoorden de leesbaarheid beïnvloeden Hulpwerkwoorden zijn vaak ballast in je zinnen. Ze maken een tekst langer dan nodig zonder extra informatie te geven. Dat is niet handig. Zeker niet bij nieuwsbrieven, e-mails of webteksten; je wil snel tot de kern komen. Een zin met bijvoorbeeld tien woorden kun je terugbrengen naar zes of zeven. Dit maakt je tekst niet alleen korter, maar ook prettiger leesbaar. Stel dat je een opsomming maakt, dan leest een directe stijl veel vlotter. Met hulpwerkwoord: je zou ervoor kunnen zorgen dat je teksten korter en krachtiger overkomen; Zonder hulpwerkwoord: maak je teksten korter en krachtiger. Duidelijkheid en bondigheid in schrijven Hulpwerkwoorden weghalen helpt om zinnen bondiger te maken en dus duidelijker. Bij nieuwsbrieven bijvoorbeeld, wil je dat je lezer meteen snapt waar het om gaat. Kijk eens kritisch naar je voorbeeldzinnen en let op het gebruik van ‘worden’ en ‘zijn’. Haal weg wat niet nodig is en je houdt een heldere boodschap over, zonder voltooid deelwoord-constructies met 'worden'. Met hulpwerkwoord: het kan zijn dat je lezers niet direct begrijpen wat je bedoelt; Zonder hulpwerkwoord: zorg dat je lezers direct begrijpen wat je bedoelt. Veelgestelde vragen Hoe kan overmatig gebruik van hulpwerkwoorden je tekst beïnvloeden? Overmatig gebruik van hulpwerkwoorden kan je tekst onnodig lang en minder direct maken. Het kan de aandacht van de kernboodschap afleiden. Dat leidt tot een zwakkere overtuigingskracht. Hoe draagt het verminderen van hulpwerkwoorden bij aan de kracht van je boodschap? Hulpwerkwoorden schrappen zorgt voor een bondigere en sterkere zinsbouw. Hierdoor staan je hoofdwerkwoorden en -boodschappen centraal, wat je argumenten krachtiger maakt. Wat zijn de voordelen van het elimineren van overbodige hulpwerkwoorden in teksten? Door overbodige hulpwerkwoorden te schrappen, maak je jouw tekst directer en beter leesbaar. Dit verbetert de helderheid en zorgt dat je lezer sneller tot de kern komt. Kun je een voorbeeld geven van een tekst voor en na het schrappen van hulpwerkwoorden? Zeker! Voor: 'Je zou kunnen overwegen om je inschrijving te bevestigen'. Na: 'Bevestig je inschrijving'. De aangepaste versie is directer en actiever.
Roze bijl op een helblauwe achtergrond ter illustratie van het splitsen van een zin in twee zinnen.
24 jan., 2024
Lange zinnen kun je vaak eenvoudig herschrijven in kortere zinnen. Dat kun je op verschillende manieren aanpakken. Online vind je vele tips. Maar de tip over w-woorden vond ik nergens. Dat terwijl die ongelooflijk effectief is. Hieronder leg ik je uit hoe dat zit. Laat ik één ding vooropstellen: een tekst met alleen maar korte zinnen is onnatuurlijk. Dus dat is nu ook weer niet de bedoeling. Maar veel mensen schrijven vaak te veel lange zinnen. Daardoor wordt een tekst minder goed leesbaar. Met mijn tip over het omzetten van w-woorden in d-woorden, kun je zonder na te denken heel makkelijk langere zinnen in tweeën splitsen. En je tekst in een ommezien veel beter leesbaar maken. Wat zijn w-woorden en d-woorden? W-woorden kun je onderverdelen in een vragend voornaamwoord, vragende bijwoord en vragend voornaamwoordelijk bijwoord. Klinkt ingewikkeld, maar het gaat om doodeenvoudige woorden:
Cartoon van sprekende mensen van de zijkant gezien, links en rechts, met tekstballonnen ertussen.
24 jan., 2024
Ontdek in 5 simpele stappen hoe je levendige dialogen kunt schrijven. Maak je verhaal boeiender en de personages levensecht!
Share by: